Central Bank Digital Currencies: een instrument voor controle, niet vrijheid
Central Bank Digital Currencies (CBDCs) vertegenwoordigen een van de meest significante ontwikkelingen in monetair beleid van de afgelopen decennia. Gepositioneerd als een moderne oplossing om de financiële efficiëntie en inclusie te verbeteren, zijn CBDCs in werkelijkheid een gevaarlijk instrument voor staatscontrole. In tegenstelling tot gedecentraliseerde cryptocurrencies zoals Bitcoin, die opereren op onafhankelijke netwerken buiten de controle van een enkele autoriteit, staan CBDCs volledig onder de directe controle van centrale banken en overheden. Dit onderscheid is cruciaal, omdat het overheden ongekende macht geeft over hoe geld wordt gecreëerd, gedistribueerd en gebruikt.
Terwijl voorstanders van CBDCs beweren dat ze de financiële inclusie zullen vergroten, transactiekosten zullen verlagen en het monetair beleid effectiever zullen maken, is de realiteit dat CBDCs zouden leiden tot de volledige eliminatie van financiële privacy en persoonlijke autonomie. Overheden zouden de mogelijkheid hebben om financiële activiteiten met ongekende precisie te volgen, te beperken en te manipuleren. Financiële onafhankelijkheid zou onmogelijk worden en de mogelijkheid om deel te nemen aan de economie zou afhankelijk worden van naleving van het overheidsbeleid.
Door de politieke, economische en sociale implicaties van CBDCs te onderzoeken, wordt het duidelijk dat hun introductie een stap is naar financieel autoritarisme in plaats van vooruitgang.
Wat zijn CBDC’s?
Definitie en structuur
CBDC’s zijn digitale versies van nationale valuta’s die worden uitgegeven en gereguleerd door centrale banken. In tegenstelling tot fysiek contant geld, dat anonieme transacties mogelijk maakt en onafhankelijk is van staatstoezicht na uitgifte, bestaan CBDCs volledig in digitale vorm op een gecentraliseerd grootboek dat wordt gecontroleerd door de centrale bank.
CBDC’s verschillen fundamenteel van cryptocurrencies zoals Bitcoin of Ethereum. Cryptocurrencies zijn gedecentraliseerd en vertrouwen op blockchain-technologie om te voorkomen dat een enkele entiteit het netwerk controleert. CBDC’s zijn daarentegen gecentraliseerde instrumenten van staatsmacht. Elke transactie, elk account en saldo wordt gecontroleerd en gereguleerd door de centrale bank, waardoor de overheid volledig toezicht heeft op het financiële systeem.
Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) heeft verklaard dat CBDC’s overheden “meer controle over het monetair beleid en de financiële stabiliteit” kunnen bieden (Central Bank Digital Currencies: Financial System Implications, IMF). Dit is geen goedaardige uitspraak — meer controle voor overheden betekent minder vrijheid voor burgers. De mogelijkheid om het monetair beleid te controleren door directe interventie in de financiële activiteiten van burgers transformeert geld van een neutraal economisch instrument in een politiek wapen.
Belangrijkste verschillen met contant geld en cryptocurrency
In tegenstelling tot contant geld, dat anoniem kan worden bewaard en gebruikt, zouden CBDC’s volledig traceerbaar zijn. Elke transactie zou een digitaal spoor achterlaten dat de overheid zou kunnen volgen en analyseren. Terwijl cryptocurrency-netwerken zoals Bitcoin worden beveiligd door gedecentraliseerde consensusmechanismen, zouden CBDC’s opereren op gecentraliseerde netwerken die volledig onder staatscontrole staan.
Cryptocurrencies zijn ontworpen om buiten overheidscontrole te opereren en bieden een alternatief voor het traditionele financiële systeem. CBDC’s zijn echter ontworpen om de overheidscontrole te versterken, waardoor centrale banken de mogelijkheid hebben om in te grijpen in individuele financiële beslissingen.
De illusie van financiële inclusie en efficiëntie
De valse belofte van inclusie
Voorstanders van CBDC’s beweren dat ze de financiële inclusie zullen vergroten door bankdiensten te verlenen aan mensen die geen toegang hebben tot traditionele financiële instellingen. Volgens de Bank voor Internationale Betalingen (BIB) blijven wereldwijd bijna 1,7 miljard volwassenen zonder bankrekening (The unbanked and financial inclusion, BIB). CBDC’s zouden deze individuen directe toegang geven tot centraal bankgeld via een digitale portemonnee.
Dit argument negeert echter het feit dat financiële uitsluiting zelden het gevolg is van een gebrek aan infrastructuur — het is vaker het gevolg van armoede, politieke instabiliteit of een gebrek aan documentatie. Het verstrekken van een digitale portemonnee lost de onderliggende problemen van inkomensongelijkheid of politieke onterechtheid niet op.
Politieke controle vermomd als inclusie
Bovendien zouden CBDC’s overheden de macht geven om individuen volledig uit het financiële systeem te sluiten. In tegenstelling tot contant geld, dat vrij kan worden gebruikt, zijn CBDC’s programmeerbaar. Dit betekent dat centrale banken beperkingen kunnen opleggen aan hoe geld wordt gebruikt of zelfs wie het mag gebruiken.
Christine Lagarde, president van de Europese Centrale Bank, gaf in een gelekt gesprek toe dat de digitale euro zo ontworpen zou kunnen worden dat uitgaven alleen aan bepaalde artikelen en diensten mogelijk zijn (Project Syndicate, Lagarde). Dit niveau van controle zou overheden in staat stellen politieke oppositie te straffen, de aankoop van bepaalde goederen te beperken of zelfs uitgavenplafonds op te leggen aan individuen op basis van hun sociale of politieke gedrag.
Het einde van financiële privacy
Totale surveillance
Een van de meest alarmerende gevolgen van CBDC’s is de totale eliminatie van financiële privacy. Tegenwoordig bieden contante transacties een zekere mate van anonimiteit, waardoor individuen aankopen kunnen doen zonder een digitaal spoor achter te laten. CBDC’s zouden deze anonimiteit volledig elimineren.
Elke transactie die met een CBDC wordt gedaan, zou worden geregistreerd in een gecentraliseerd grootboek. Overheden zouden realtime toegang hebben tot gedetailleerde gegevens over hoe, wanneer en waar geld wordt uitgegeven. Dit niveau van surveillance zou overheden in staat stellen gedetailleerde profielen van burgers te maken op basis van hun uitgavenpatroon.
Het Chinese model van controle
In China heeft de uitrol van de digitale yuan al aangetoond hoe CBDC’s kunnen worden gebruikt om gedrag te monitoren en te beperken. Burgers die kritiek hebben geuit op de overheid of zich hebben beziggehouden met politiek gevoelige activiteiten, hebben hun toegang tot financiële diensten beperkt zien worden (How China’s digital currency threatens global freedom, The Economist).
De Canadese truckerprotesten in 2022 toonden aan hoe westerse overheden ook bereid zijn financiële systemen te bewapenen. De Canadese regering bevroor de bankrekeningen van demonstranten en donateurs, waardoor ze zonder behoorlijke rechtsgang van het financiële systeem werden afgesneden (Canada’s trucker protests and the future of financial freedom, Financial Times). CBDC’s zouden dergelijke acties nog gemakkelijker maken, omdat overheden directe controle zouden hebben over het geld van elke burger.
Negatieve rentetarieven en gedwongen uitgaven
Sparen straffen
CBDC’s zouden centrale banken de mogelijkheid geven om rechtstreeks negatieve rentetarieven op te leggen aan het spaargeld van burgers. In een traditioneel banksysteem is het moeilijk om negatieve rentetarieven op te leggen, omdat mensen contant geld kunnen opnemen om waardeverlies te voorkomen. Met CBDC’s zouden overheden deze optie elimineren.
De Europese Centrale Bank heeft al de mogelijkheid onderzocht om negatieve rentetarieven te gebruiken om “economische activiteit te stimuleren” (The future of monetary policy in a digital age, ECB). Dit zou betekenen dat burgers zouden worden belast voor het sparen van geld — in feite het straffen van verantwoord financieel gedrag.
Vervaldatums en gedwongen consumptie
Nog zorgwekkender is de mogelijkheid van programmeerbare vervaldatums op CBDC’s. In China is de digitale yuan al getest met vervaldatums om uitgaven aan te moedigen (China’s digital yuan and the future of money, Bloomberg). Als overheden besluiten dat verhoogde consumentenbestedingen noodzakelijk zijn, kunnen ze vervaldatums op digitale valuta opleggen om burgers te dwingen uit te geven in plaats van te sparen.
Politieke en economische manipulatie
Kapitaalcontroles
Tijdens de Griekse schuldencrisis legde de Europese Unie kapitaalcontroles op om te voorkomen dat geld Griekse banken verliet (The Greek financial crisis and capital controls, BBC). CBDC’s zouden dergelijke maatregelen nog gemakkelijker maken, omdat overheden directe controle zouden hebben over de valutastroom en burgeraccounts.
Politieke naleving
CBDC’s zouden kunnen worden gebruikt om politieke naleving af te dwingen. Overheden zouden CBDC’s kunnen programmeren om de uitgaven te beperken voor individuen die niet voldoen aan bepaalde politieke of sociale criteria. Burgers die bijvoorbeeld weigeren te voldoen aan het overheidsgezondheidsbeleid of milieudoelstellingen, zouden hun financiële privileges beperkt kunnen zien (UK’s digital pound plan to promote green spending, The Guardian).
Conclusie: Een stap naar financieel autoritarisme
CBDC’s gaan niet over financiële inclusie of economische efficiëntie — ze gaan over controle. Door contant geld te elimineren en financiële macht te centraliseren in de handen van overheden, zouden CBDC’s staten ongekende controle geven over financieel gedrag. De mogelijkheid om uitgaven te beperken, negatieve rentetarieven op te leggen en elke transactie te monitoren, zou de financiële onafhankelijkheid vernietigen.
CBDC’s zijn geen technologische upgrade — ze zijn een politiek wapen. De belofte van gemak en inclusie maskeert de dreiging van financieel autoritarisme. Burgers moeten deze gevaarlijke ontwikkeling afwijzen voordat financiële vrijheid tot het verleden behoort.
