Gendergelijkheid: vooruitgang of economische strategie?

Gendergelijkheid is lange tijd gepresenteerd als een morele en sociale noodzaak. Het idee dat mannen en vrouwen gelijke rechten, kansen en vertegenwoordiging moeten hebben, wordt algemeen aanvaard als een kenmerk van de moderne samenleving. De deelname van vrouwen aan de arbeidsmarkt, gelijk loon en bescherming tegen discriminatie worden algemeen beschouwd als essentiële stappen naar een rechtvaardigere en evenwichtigere samenleving. Onder de oppervlakte van deze ogenschijnlijk progressieve agenda schuilt echter een meer berekende economische strategie. Regeringen en beleidsmakers hebben erkend dat het vergroten van de deelname van vrouwen aan de arbeidsmarkt niet alleen een kwestie van eerlijkheid is, maar ook een middel om de economie te laten groeien, de belastinginkomsten te verhogen en de door consumenten gedreven economische groei in stand te houden. In die zin is het streven naar gendergelijkheid niet alleen een sociaal rechtvaardigheidsproject, maar ook een zorgvuldig geplande economische manoeuvre.

Economische motieven achter beleid voor gendergelijkheid

Vergroting van de beroepsbevolking en de economische productie

Het aanmoedigen van meer vrouwen om deel te nemen aan de arbeidsmarkt vergroot het totale arbeidspotentieel, wat op zijn beurt de nationale productiviteit en de groei van het BBP verhoogt. Volgens het Internationaal Monetair Fonds (IMF) zou het dichten van de genderkloof in de deelname aan de arbeidsmarkt het BBP in sommige landen met wel 35% kunnen verhogen (IMF, 2022). Deze belofte van economische expansie verklaart waarom regeringen gendergelijkheid hebben omarmd als een economisch doel, in plaats van puur een sociaal of ethisch doel.

Meer mensen op de arbeidsmarkt betekent meer belastbaar inkomen en een grotere consumptie, waardoor zowel directe als indirecte belastinginkomsten toenemen. Vrouwen die toetreden tot de arbeidsmarkt dragen bij aan zowel de inkomstenbelastinginning als de toegenomen vraag naar goederen en diensten, waardoor de economie verder wordt gestimuleerd. Uit een studie van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) bleek dat de toegenomen deelname van vrouwen aan de arbeidsmarkt in de afgelopen twee decennia tot een derde van de totale economische groei in OESO-landen heeft bijgedragen (OESO, 2021). Dit onderstreept dat de economische voordelen van gendergelijkheid een centrale motivatie zijn achter dit beleid.

Dubbele inkomenshuishoudens en de stijging van de kosten van levensonderhoud

Een gevolg van de toegenomen deelname van vrouwen aan de arbeidsmarkt is de verschuiving van huishoudens met één inkomen naar huishoudens met dubbele inkomens. Hoewel dit de koopkracht van huishoudens heeft vergroot, heeft het ook de kosten van levensonderhoud opgedreven. Vastgoedprijzen, kosten voor kinderopvang en algemene consumentenprijzen zijn gestegen in tandem met de opkomst van gezinnen met dubbele inkomens. Wanneer de meeste huishoudens twee werkende volwassenen hebben, past de markt zich aan hogere niveaus van koopkracht aan, waardoor huishoudens met één inkomen minder levensvatbaar worden.

Overheden en bedrijven profiteren van deze verschuiving. Hogere lonen en toegenomen huishoudelijke uitgaven vertalen zich in hogere consumptiebelastingen en toegenomen inkomsten uit economische activiteit. In een rapport van de Europese Centrale Bank (ECB) werd opgemerkt dat de uitgavenpatronen van huishoudens met dubbele inkomens hebben bijgedragen aan de inflatiedruk in de huisvestings- en dienstensector (ECB, 2023). Met andere woorden, hoewel de toegenomen deelname van vrouwen aan de arbeidsmarkt de inkomensniveaus van huishoudens heeft verhoogd, heeft het ook de kosten van levensonderhoud verhoogd, waardoor het voor gezinnen moeilijker is geworden om van één inkomen te leven.

De uitbreiding van de belastinggrondslag

Een grotere beroepsbevolking betekent een bredere belastinggrondslag. Door vrouwen aan te moedigen voltijds te werken, vergroten overheden de pool van belastbaar inkomen, wat de staatsinkomsten direct verhoogt. De toegenomen deelname van vrouwen aan de arbeidsmarkt gaat niet alleen over gelijkheid, het is een fiscale strategie. Overheden die te maken hebben met stijgende sociale welvaartskosten en vergrijzende bevolkingsgroepen zien de toegenomen werkgelegenheid van vrouwen als een manier om budgettaire tekorten op te vullen.

In landen met genereuze sociale vangnetten helpt de toegenomen deelname van vrouwen aan de arbeidsmarkt de kosten van pensioenen, gezondheidszorg en andere openbare diensten te compenseren. Volgens een rapport van de Wereldbank (2022) hebben landen met een hogere participatiegraad van vrouwen op de arbeidsmarkt doorgaans duurzamere overheidsfinanciën en een hogere economische veerkracht tijdens economische neergang. Dit suggereert dat beleid voor gendergelijkheid niet alleen over eerlijkheid gaat, maar ook cruciaal is voor de financiële stabiliteit van moderne welvaartsstaten.

Gendergelijkheid als instrument voor economische groei

De “feministische economie” en bedrijfsbelangen

De opkomst van de zogenaamde “feministische economie” heeft ook nieuwe markten en zakelijke kansen gecreëerd. Producten en diensten gericht op vrouwen, variërend van professionele kleding tot kinderopvang en coaching voor werk-privébalans, zijn miljardenindustrieën geworden. Bedrijven hebben het economische potentieel van een meer gendergelijke samenleving erkend en hun branding- en marketingstrategieën daarop afgestemd.

Multinationale ondernemingen behoren tot de meest uitgesproken voorstanders van initiatieven voor gendergelijkheid, niet vanwege ideologische betrokkenheid, maar omdat een grotere deelname van vrouwen aan de arbeidsmarkt zich vertaalt in nieuwe consumentensegmenten en een hoger besteedbaar inkomen. Financiële instellingen bieden steeds vaker op maat gemaakte financiële producten aan werkende vrouwen, terwijl consumentenmerken hun productlijnen hebben aangepast aan de toegenomen koopkracht van vrouwen op de arbeidsmarkt (KPMG, 2021).

Werk-privébalans of werk-privédruk?

Hoewel initiatieven voor gendergelijkheid vaak de nadruk leggen op de balans tussen werk en privéleven, is de realiteit dat veel vrouwen te maken hebben met een toenemende druk om “alles te hebben”: een succesvolle carrière en een bevredigend gezinsleven. De flexibiliteit op de werkplek en het ouderschapsverlof zijn in sommige landen verbeterd, maar de onderliggende verwachting blijft dat vrouwen gelijkelijk moeten bijdragen op het werk en tegelijkertijd de meeste huishoudelijke en zorgtaken op zich moeten nemen.

Dit creëert een paradox: hoewel gendergelijkheid wordt gepromoot als een middel om vrouwen te emanciperen, heeft het ook geleid tot een toegenomen werklast en een hoger stressniveau. Studies hebben aangetoond dat vrouwen met een voltijdbaan nog steeds het grootste deel van het onbetaalde huishoudelijke werk verrichten (Europees Instituut voor gendergelijkheid, 2022). Het streven naar gendergelijkheid op de werkplek heeft dus niet noodzakelijkerwijs geleid tot meer gendergelijkheid thuis.

De keerzijde van economisch gedreven gendergelijkheid

Afhankelijkheid van dubbele inkomens en uitgeholde sociale stabiliteit

De verschuiving naar een huishoudmodel met dubbele inkomens heeft gezinnen economisch kwetsbaarder gemaakt. Wanneer beide partners werken, worden ze meer afhankelijk van het behoud van hun inkomensniveaus om hun levensstijl in stand te houden. Economische neergang, banenverlies of stijgende rentetarieven kunnen een grotere impact hebben op gezinnen met dubbele inkomens dan op gezinnen met één inkomen in eerdere generaties.

Bovendien zijn de geboortecijfers in veel ontwikkelde landen gedaald, omdat werkende moeders te maken hebben met een toenemende druk om werk en gezinsleven in evenwicht te brengen. Volgens Eurostat (2022) zijn de vruchtbaarheidscijfers in de EU gestaag gedaald, ondanks verbeteringen in gendergelijkheid en arbeidsrechten. Dit suggereert dat de economische druk van het moderne gezinsleven zwaarder kan wegen dan de vermeende voordelen van een toegenomen deelname aan de arbeidsmarkt.

Kinderopvang en gezinsleven onder druk

De groeiende nadruk op de deelname van vrouwen aan de arbeidsmarkt heeft ook de vraag naar kinderopvangdiensten vergroot. Dit heeft geleid tot stijgende kosten voor dagopvang en naschoolse programma’s, waardoor de huishoudelijke budgetten verder onder druk zijn komen te staan. Overheden hebben gereageerd door subsidies voor kinderopvang te verhogen, maar deze maatregelen zijn vaak onvoldoende om de hogere kosten te compenseren die werkende gezinnen dragen.

Dit creëert een cyclus waarin gezinnen niet alleen afhankelijk zijn van twee inkomens om de kosten van levensonderhoud te dekken, maar ook om de kinderopvang te betalen die nodig is om beide ouders te laten werken. Overheden profiteren ondertussen van de toegenomen belastinginkomsten die worden gegenereerd door zowel gezinnen met dubbele inkomens als de groeiende kinderopvangsector.

Conclusie: gelijkheid of economische afhankelijkheid?

De bevordering van gendergelijkheid heeft ongetwijfeld geleid tot belangrijke sociale en juridische vooruitgang voor vrouwen. De onderliggende motivaties achter dit beleid zijn echter niet puur sociaal of moreel, ze zijn diep verweven met economische en fiscale belangen. Overheden hebben erkend dat het vergroten van de deelname van vrouwen aan de arbeidsmarkt de belastinggrondslag vergroot, de economische groei stimuleert en helpt bij het in stand houden van sociale welvaartssystemen.

De verschuiving naar een huishoudmodel met dubbele inkomens heeft de kosten van levensonderhoud verhoogd, de economische afhankelijkheid vergroot en gezinnen onder grotere druk gezet om werk en gezinsleven in evenwicht te brengen. Hoewel gendergelijkheid een nobel doel blijft, weerspiegelt de manier waarop het door overheden en bedrijven wordt gepromoot een bredere strategie van economische controle in plaats van echte sociale vooruitgang.

Bronnen

• Europese Centrale Bank. (2023). Huishoudelijke uitgaven en inflatie in de eurozone.
• Europees Instituut voor gendergelijkheid. (2022). Gendergelijkheid en onbetaald huishoudelijk werk.
• Eurostat. (2022). Vruchtbaarheidscijfers in de EU.
• Internationaal Monetair Fonds. (2022). De economische voordelen van gendergelijkheid.
• KPMG. (2021). Deelname van vrouwen aan de arbeidsmarkt en markttrends.
• Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling. (2021). Deelname aan de beroepsbevolking en economische groei.
• Wereldbank. (2022). Duurzame overheidsfinanciën en deelname van vrouwen aan de beroepsbevolking.