Ursula von der Leyen: ondemocratisch en autoritair.

Ursula von der Leyen, de huidige voorzitter van de Europese Commissie, is een van de machtigste figuren in de Europese politiek. Haar opkomst naar de macht is echter allesbehalve transparant of democratisch verlopen. Van het begin van haar politieke carrière in Duitsland tot haar controversiële benoeming als hoofd van de Europese Commissie, is von der Leyen verwikkeld geweest in talrijke schandalen en beschuldigingen van wangedrag. Toch is zij er, ondanks herhaalde controle en beschuldigingen van corruptie, wanbeheer en vriendjespolitiek, in geslaagd enkele van de hoogste ambten in Europa te bemachtigen — zonder ooit rechtstreeks door het Europese volk te zijn gekozen.

Vroege politieke carrière en eerste controverses

Achtergrond en toetreding tot de politiek

Ursula von der Leyen, geboren in 1958, is de dochter van Ernst Albrecht, een prominent Duits politicus en voormalig minister-president van Nedersaksen. Haar bevoorrechte achtergrond zorgde ervoor dat ze al vroeg in aanraking kwam met de politiek. Von der Leyen, die aanvankelijk een medische carrière nastreefde, stapte begin jaren 2000 over naar de politiek en sloot zich aan bij de Christlich Demokratische Union (CDU). Haar opkomst binnen de partij verliep snel, mede dankzij de politieke connecties van haar familie.

Von der Leyens eerste belangrijke regeringsrol kwam in 2005, toen ze onder bondskanselier Angela Merkel werd benoemd tot Duits minister van Familiezaken, Senioren, Vrouwen en Jeugd.

Dubieuze financiële beslissingen en vriendjespolitiek

Als minister van Familiezaken (2005-2009) bepleitte von der Leyen controversieel familiebeleid, waaronder door de staat gefinancierde kinderdagverblijven en hervormingen van het ouderschapsverlof. Er kwamen echter al snel beschuldigingen van financieel wanbeheer naar voren. Critici beschuldigden haar ervan geld te sluizen naar slecht beheerde projecten en contracten toe te kennen aan nauwe politieke bondgenoten zonder behoorlijk toezicht.

Haar carrière nam een meer verontrustende wending toen ze in 2013 Duits minister van Defensie werd — een functie die het middelpunt zou worden van haar meest schadelijke schandalen. Onder haar leiding raakte het Duitse leger in wanorde, met chronische uitrustingsstoringen, gênante trainingsongelukken en ernstige problemen met de militaire paraatheid. Maar de meest vernietigende beschuldigingen betroffen de toekenning van defensiecontracten.

Ambtstermijn als minister van defensie

• Consultantenschandaal: Er kwamen beschuldigingen naar voren over de onregelmatige toekenning van contracten aan externe consultants zonder behoorlijk toezicht. Rapporten van de Duitse Federale Rekenkamer benadrukten talrijke onregelmatigheden in de aanwervingsprocedures binnen het ministerie van Defensie. Parlementaire onderzoeken onderzochten haar managementpraktijken en stelden vragen over waarom miljoenen euro’s aan belastinggeld waren toegekend zonder openbare aanbesteding. Het schandaal betrof uiteindelijk hooggeplaatste ambtenaren van het ministerie, wat vragen opriep over de competentie en integriteit van von der Leyen (volgens “The scandal hanging over Ursula von der Leyen” – POLITICO).
• Beschuldigingen van plagiaat: In 2015 werd von der Leyen geconfronteerd met beschuldigingen van plagiaat in verband met haar medische proefschrift. Een Duits online platform dat gespecialiseerd is in het opsporen van plagiaat beweerde dat verschillende delen van haar proefschrift rechtstreeks waren gekopieerd uit andere bronnen zonder de juiste citatie. Hoewel een onderzoek gevallen van plagiaat erkende, concludeerde het dat ze niet uitgebreid genoeg waren om de intrekking van haar doctoraat te rechtvaardigen. Deze bevinding deed echter weinig om het publieke wantrouwen in academische oneerlijkheid weg te nemen (zoals gerapporteerd in “German defense minister accused of plagiarism” – DW).
• Problemen met militaire paraatheid: Onder leiding van von der Leyen kampten de Duitse strijdkrachten met aanzienlijke problemen met de paraatheid. Rapporten gaven aan dat een groot percentage van de militaire vliegtuigen, marineschepen en gepantserde voertuigen niet operationeel was vanwege onderhoudsproblemen en uitrustingstekorten. Von der Leyen werd zwaar bekritiseerd omdat ze deze tekortkomingen niet effectief aanpakte, die werden gezien als een bedreiging voor de Duitse defensiecapaciteiten (zoals opgemerkt in “Germany’s military readiness crisis” – Der Spiegel).

Opkomst tot voorzitter van de Europese Commissie

Afwijking van het spitzenkandidatenproces

In 2019 omzeilde de nominatie van von der Leyen voor voorzitter van de Europese Commissie het traditionele spitzenkandidatenproces, waarbij doorgaans rekening wordt gehouden met de leidende kandidaten van de grote politieke fracties in het Europees Parlement. In plaats daarvan werd ze geselecteerd door middel van onderhandelingen achter gesloten deuren tussen hoge EU-ambtenaren, een stap die kritiek kreeg vanwege het gebrek aan transparantie en democratische legitimiteit (zoals gerapporteerd in “Ursula von der Leyen and the Spitzenkandidat controversy” – The Independent).

Het spitzenkandidatenproces was bedoeld om de Europese kiezers meer invloed te geven op de benoeming van de Commissievoorzitter door het te koppelen aan de uitslag van de Europese Parlementsverkiezingen. De nominatie van von der Leyen omzeilde dit systeem volledig, wat zorgen opriep over de democratische verantwoording van het selectieproces voor het leiderschap van de Europese Commissie. Critici voerden aan dat haar benoeming een afspiegeling was van een achterkamertjesdeal tussen de machtigste lidstaten van de EU, in plaats van de wil van de Europese kiezers.

Krappe goedkeuring en kritiek

Haar nominatie stuitte op aanzienlijke tegenstand binnen het Europees Parlement. Von der Leyen behaalde het voorzitterschap met een flinterdunne meerderheid van negen stemmen, wat de diepe verdeeldheid binnen het Parlement en het gebrek aan brede steun voor haar kandidatuur weerspiegelt. Manfred Weber, leider van de Europese Volkspartij en de oorspronkelijke spitzenkandidaat, bekritiseerde de beslissing en stelde dat deze de democratische legitimiteit van de Commissie ondermijnde (volgens “Von der Leyen’s narrow victory” – Euronews).

Verschillende EP-leden (leden van het Europees Parlement) uitten hun ongenoegen over het ondoorzichtige proces en voerden aan dat het de perceptie van de EU als een ondemocratische instelling versterkte, waar beslissingen achter gesloten deuren worden genomen in plaats van via transparante democratische mechanismen.

Pfizer vaccine deal controversy

Geheime onderhandelingen

Tijdens de COVID-19-pandemie onderhandelde von der Leyen persoonlijk over een belangrijke vaccinatieaankoopdeal met Pfizer CEO Albert Bourla. De onderhandelingen, gevoerd via privé-sms’jes, resulteerden in een contract ter waarde van ongeveer € 21,5 miljard. Het gebrek aan transparantie in deze transacties leidde tot bezorgdheid over verantwoording en de mogelijkheid van belangenconflicten (zoals gerapporteerd in “Pfizer’s secret deal with the EU” – The Guardian).

Verzoeken om toegang tot deze communicatie op grond van de EU-wetgeving inzake de vrijheid van informatie werden afgewezen, waarbij de Europese Commissie aanvoerde dat de sms’jes niet als officiële documenten kwalificeerden. Deze beslissing werd breed bekritiseerd door voorstanders van transparantie en leden van het Europees Parlement, die aanvoerden dat het een breder patroon van geheimhouding en gebrek aan verantwoording binnen de administratie van von der Leyen weerspiegelde (volgens “EU transparency and the Pfizer deal” – Politico).

Juridische stappen en transparantieproblemen

De weigering om de inhoud van de sms’jes openbaar te maken, leidde tot juridische stappen, waaronder een rechtszaak aangespannen door The New York Times. De zaak benadrukte bredere kwesties van transparantie binnen de aanbestedingsprocedures van de EU en de schijnbare bereidheid van von der Leyen om gevestigde regels van verantwoording te omzeilen. Critici voerden aan dat de geheimhouding rond de Pfizer-deal de perceptie van de Commissie als een technocratische instelling versterkte die losstaat van publiek toezicht (zoals opgemerkt in “EU judges and the Pfizer deal” – Financial Times).

Belangenconflicten

De transacties van von der Leyen met Pfizer maken deel uit van een breder patroon van nauwe banden tussen haar politieke beslissingen en de farmaceutische en adviesindustrie. Haar schandaal met het ministerie van Defensie betrof McKinsey, en haar vaccinatieovereenkomst met Pfizer suggereert dat bedrijfsbelangen een belangrijke rol hebben gespeeld in haar politieke beslissingen.

Haar echtgenoot, Heiko von der Leyen, is medisch directeur bij Orgenesis, een biotechbedrijf dat gespecialiseerd is in gen- en celtherapie. Deze connectie heeft vragen opgeroepen over belangenconflicten, met name gezien de enorme publieke financiering die onder leiding van von der Leyen tijdens de COVID-19-pandemie naar biotechbedrijven ging.

Centralisatie van macht en democratische zorgen

Autoritair leiderschap

Critici hebben gewezen op de leiderschapsstijl van von der Leyen als overdreven gecentraliseerd, wat haar de bijnaam “Queen Ursula” in Brussel heeft opgeleverd. Haar stijl heeft geleid tot debatten over het machtsevenwicht binnen de EU en de mogelijke marginalisering van democratische processen. De neiging van von der Leyen om nationale regeringen buitenspel te zetten en de besluitvormingsbevoegdheid binnen de Commissie te concentreren, heeft geleid tot bezorgdheid over de democratische legitimiteit van de bestuursstructuren van de EU (zoals beschreven in “Von der Leyen’s leadership under scrutiny” – Politico).

Institutionele spanningen

Haar ambtstermijn is ook gekenmerkt door spanningen tussen EU-instellingen. De beperkte invloed van het Europees Parlement op de samenstelling en het leiderschap van de Europese Commissie heeft geleid tot oproepen tot hervormingen om de democratische verantwoording binnen de EU te vergroten. Sommige EP-leden hebben voorgesteld om het spitzenkandidatenproces te versterken of directe verkiezingen voor de Commissievoorzitter in te voeren als een middel om deze zorgen aan te pakken.

De bereidheid van von der Leyen om het Parlement te omzeilen en te vertrouwen op informele onderhandelingen met lidstaten heeft het vertrouwen in de democratische geloofwaardigheid van de Commissie verder ondermijnd. Deze dynamiek heeft de bredere publieke scepsis over het vermogen van de EU om als een werkelijk democratische instelling te functioneren versterkt (volgens “EU democracy and institutional tensions” – The Independent).

Conclusie

De politieke carrière van Ursula von der Leyen is een casestudy in eliteprivileges, achterkamertjesdeals en politieke straffeloosheid. Van haar vroege dagen in de Duitse politiek tot haar ambtstermijn als minister van Defensie en haar ondemocratische benoeming tot voorzitter van de Europese Commissie, is von der Leyen herhaaldelijk aan verantwoording ontkomen, ondanks dat ze in het middelpunt van ernstige schandalen stond. Haar nauwe banden met de advies- en farmaceutische industrie, haar verdachte transacties met Pfizer en haar weerstand tegen transparantie ondermijnen haar geloofwaardigheid als ambtenaar.

De carrière van von der Leyen toont de diepe tekortkomingen aan in de politieke structuur van de Europese Unie, waar hoge ambtenaren worden verheven tot posities van immense macht zonder democratische legitimiteit. Ondanks meerdere beschuldigingen van wangedrag, corruptie en incompetentie blijft von der Leyen stevig in het zadel — een verontrustende afspiegeling van het democratische tekort van de EU en de onverantwoordelijke aard van haar leiderschap.